اگر در مورد گرده گل اطلاعات زیادی ندارید، این مقاله به شما کمک می کند تا با این ماده شگفت انگیز و کاملا طبیعی بیشتر آشنا شوید.
1- تعریف گرده گل
گرده در زبان لاتین به معنای یک ماده بسیار ریز است. هر دانه گرده در واقع یک سلول نر گیاه بوده و حاوی مواد لازم برای تلقیح سلول ماده است. دانه گرده به همراه سلول ماده دارای اطلاعات ژنتیکی گیاه می باشد. برای مشاهده دانه گرده احتیاج به میکروسکوپ های نوری قوی است. تزئینات سطح دانه گرده را به وسیله میکروسکوپ الکترونی می توان مشاهده نمود که برای شناسایی دقیق گونه گیاهی گرده بکار می رود. شکل ظاهری دانه گرده در گیاهان مختلف با یکدیگر فرق می کند، این مسئله یکی از خصوصیات مهم آنها بوده که باعث کاربردهای مختلف گرده در زندگی بشر شده است.
2- گرده و تولید مثل گیاهان
در سال 1964 رودلف یا کوپ راریوس برای اولین بار نشان داد که در گیاهان دو جنس نر و ماده وجود دارد. سلول های ماده گیاه مانند تخمک در حیوانات توسط توده های مغذی احاطه شده اند همانطوری که تخم مرغ تبدیل به مرغ می شود از تخم گیاهان که توسط گرده تلقیح شده، دانه ای با قابلیت رشد و تکثیر بوجود می آید. در جانوران اسپرم و در گیاهان دانه گرده به عنوان سلول نر است.
برای انجام عمل لقاح باید دانه گرده روی کلاله گل بنشیند، سپس لوله ای از سول نر بیرون آمده، به طرف سلول ماده گیاه حرکت می کند و بعد از رسیدن به سلول ماده عمل تلقیح انجام می شود. به عنوان مثال گل قاصدک دارای 240 هزار دانه گرده است در ذرت حتی به 50 میلیون دانه گرده گزارش شده است.
3- انتقال گرده در گیاهان
عوامل انتقال گرده در گیاهان باد، حشرات، جانوران، و در بعضی موارد آب است. بساک یا کیسه محتوی گرده در گل رسیده ، می ترکد و گرده ها امکان خروج از آن پیدا می کنند. ترکیدن بساک با تکان شدید و یا لمس آن نیز ممکن است.
به طورکلی گرده ها از نظر روش انتقال به دو گروه عمده تقسیم می شوند و از نظر ساختمانی با یکدیگر فرق می کنند که دارای خصوصیات زیر می باشند.
الف : گرده هایی که توسط حشرات حمل می شوند:
گرده ای که توسط حشرات حمل می شود دارای پوسته خارجی زبر، برآمدگی در سطح و ناهمواری های خار مانند است. بسیاری از آنها سطحی روغنی و چسبناک دارند به همین دلیل به سادگی به کرک های حشرات چسبیده و به سایر گلها منتقل می شوند.
ب : گرده های بادی : گرده هایی که توسط باد جابجا می شوند دارای پوسته خارجی صاف و خشک بوده و دو کیسه نیم کره ای پر از هوا با یک برآمدگی در بین آنها دارند. تعداد زیادی از گرده درختان جنگلی، علوفه ها و سایر گیاهان ساختار و خصوصیات آیرودینامیکی ویژه ای دارند که به راحتی توسط باد به حرکت درآمده و اغلب تا مسافت های طولانی از محل رویش خود دور می شوند ولی بر خلاف گرده هایی که توسط حشرات حمل می شوند فقط تعداد کمی از آنها می توانند روی کلاله گل مربوط به خود بنشیند.
بعضی گیاهان مانند گونه ای فندق دارای گرده هایی هستند که هم به وسیله باد و هم به وسیله حشرات حمل می شوند.
گل های این گیاه بدون عطر بوده و شهدی ندارند ولی دارای ماه ای هستند که باعث جذب حشرات می شود. دانه گرده این گیاه دارای قطری به اندازه 3 0/0 میلی متر است. هنگامی که باد نمی وزد دانه های گرده این گیاه و گیاهان مشابه آن با سرعت 1 تا 3 سانتی متر در ثانیه به طرف زمین کشیده می شوند. بنابراین برای طی کردن فاصله 3 تا 5 متری به مدت 3 تا 8 دقیقه زمان لازم دارند. این دانه گرده هنگام وزش باد می تواند مسافت های طولانی را طی کند. به طور کلی احتمال اینکه یک دانه گرده روی کلاله گل بنشیند بسیار ضعیف است. ولی باتوجه به اینکه تعداد گرده های تولید شده آن زیاد است احتمال تلقیح زیاد می باشد. مثال زیر این مسئله را روشن می سازد:
تعداد گرده گل نر این گونه فندق تا 200 میلیون شمارش شده است. برای بته این گیاه که دارای 300 گل نر است تعداد کل گرده ها در هنگام گل دهی 600 میلیارد دانه گرده می باشد . در فصل گل دهی درخت صنوبر زمانی که باد شدید می وزد دانه های گرده به صورت ابرهای می روند، هنگام فرود آمدن آنها یک نوع انتخاب اصلح انجام می شود. گرده هایی که خصوصیات بهتری از نظر معلق ماندن در هوا دارند، در شرایط طبیعی می توانند یک تا 100 کیلومتر از محل رویش خود دور شوند.
به این دلیل در یخچال های رشته کوه آلپ گرده گیاهان شمال آفریقا نیز یافت شده است.ریزش باران گرده اغلب در ماه های می و ژوئن (اردیبهشت و خرداد ) مشاهده می شود که معمولا باعث حیرت خانم های خانه دار می گردد زیرا در صبح بعضی از شب های آرام با توده های زردرنگی در محوطه منزل خود مواجه می شوند، که ناشی از باران گرده بوده و از درختان جنگلی، علفزارها، مزارع حبوبات و غیره سرچشمه می گیرد، به باران زرد معروف است.
در حدود 4_ گیاهان دارای گرده هایی هستند که توسط حشرات حمل می شوند. تمام این گیاهان یک وجه مشترک دارند، آنها گلبرگ های درخشان، رنگی و معطر دارند که برای حشرات و انسانها جذاب است و حشرات و جانوران مصرف کننده گرده یا شهد را به خود جلب می نمایند. حشرات یا جانورانی که باعث عمل تلقیح گیاهان می شوند فراوان بوده و عبارتند از: مورچه ها، سوسک ها، پروانه ها، پشه ها، زنبورهای خرما، مگس ها، زنبوران، بعضی پرنده ها، حتی خفاش ها و …
به طور کلی شهدی که گیاهان تولید می کنند و در خدمت تولید مثل آنها بوده و هدیه ای است که گیاهان برای بقاء خود به حشرات تقدیم می کنند و آنها را به طور غیرمستقیم برای بقاء خود به خدمت می گیرند.
4- گرده نشان دهنده تاریخ گیاهان
محتویات دانه گرده بسیار زود از بین می رود، ولی پوسته خارجی آن که از اسپورو پولنین و سلولز تشکیل شده در صورت عدم مجاورت با هوا بسیار پایدار است. گرده در شرایط مرطوب و حضور اکسیژن بسیار سریع تجریه می شود. گرده های حمل شده توسط باد در دریاها و آبگیرها ته نشین شده، در بین لاشه های حیوانات، گیاهان مرده و گل و لای مرده قرار گرفته و برای میلیون ها سال از نظر شکل ظاهری سالم باقی می مانند.
با مطالعه گسترده گرده هایی که از زمان های قدیم به این صورت حفظ شده اند می توان نسبت فراوانی گونه های گیاهی مختلف به خصوص گیاهان جنگلی را از زمان های قدیم مقایسه کرد. به طوری که تاکنون کتابهای زیادی درباره گونه شناسی گرده یا شناسایی ظاهری گرده ها نوشته شده است. به این ترتیب هر ساله آرشیوی از تاریخ گیاهان به دست طبیعت نوشته می شود که می تواند اطلاعات دقیقی در مورد شرایط آب و هوایی و تاریخ قدمت زمین در اختیار ما قرار دهد.
منبع : کتاب خواص درمانی گرده زنبورعسل
