عسل از زمان های خیلی دور به عنوان یک ماده دارویی به کار برده می شد. مصریان، سومریان و … از عسل برای درمان زخم ها و بیماری های مختلف استفاده می کردند و طبق اسناد تاریخی، همیشه نتیجه می گرفتند.
عسل به عنوان ماده ی ضد میکروب :
استفاده از عسل برای درمان موضعی زخم ها، سوختگی ها و عفونت ها براساس نوشته های مصریان قدیم به 2000 سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد. متنی که در ادامه می آید در واقع تعداد کمی از منابعی است که اشاره به استفاده طبی از عسل دارد. دو و نیم قرن پیش دکتر جان هیل از انگلستان چنین نگاشت :
توجه اندکی که به خواص عسل مبذول می گردد، نمونه ای از کم توجهی مردم به مواد معمولی است صرف نظر از این که ارزش آنها در چه حد باشد: با تحقیقی نگریستن به اشیاء بدون آینده نگری و بدون توجه به این که آن مواد ممکن است چه کاربردهایی داشته باشد. به همین دلیل است که در دورترین نقاط دنیا در جستجوی داروهایی با تاثیر شدید و آنی هستیم تا چندین بیماری ما را طوری درمان کنند که دیگر هیچ گاه از آن بیماری ها درد نکشیم، اما از آنچه زنبورهای عسل درست در پیرامون خانه های ما گرد آورده اند غافل مانده ایم.
کاربردهای دارویی عسل در اسناد تاریخی فرهنگ های گوناگون
2000 – 2100 پیش از میلاد مسیح سومریان لجن خشک شده ی رودخانه را با عسل و روغن ترکیب می کردند تا از آن برای درمان زخم های پوستی استفاده کنند؛ چیزی که بر روی لوحه های گلی ثبت شده است.
حدود 2000 سال پیش از میلاد: مصری ها از عسل برای درمان زخم های باز استفاده می کردند.
1800 سال پیش از میلاد : بابلیان از عسل در داروسازی استفاده می کردند و در قانون همورایی به آن اشاره کرده اند.
1400 سال پیش از میلاد : سوسترا، پزشکی هندی مطالبی پیرامون 8 نوع عسل مختلف نوشت.
1200 سال پیش از میلاد : چاراک پزشک هندی دیگر عسل را به عنوان ماده ای قوی و اندکی ملین معرفی کرد.
230 سال پیش از میلاد : آنتوس اهل یونان قدیم نوشت « همه ی کسانی که به عنوان صبحانه نان و عسل می خورند در تمام مدت عمر هیچ گاه دچار بیماری نمی شوند».
حدود 650 سال پس از میلاد : ابن مقیه عربی مسلمان از قول حضرت محمد پیامبر مسلمانان نوشت که « عسل داروی همه ی بیماری هاست».
700 – 600 سال پس از میلاد : چینی ها عسل را با تریاک ترکیب می کردند و از آن به عنوان داروی تسکین دهنده ی درد استفاده می کردند.
1759 : نخستین کتاب در مورد عسل به وسیله ی سرجان هیل منتشر گردید. فواید عسل برای پیشگیری از بروز بدترین اختلالات، و شفای تعدادی دیگر…»
همه ی این منابع از کتاب « مروری جامع بر عسل» به وسیله ی خانم آوا کرین از شرکت Russak چاپ بریتانیا، 1975 گرفته شده است.
دانش قرن بیست و یکم این مسئله را روشن ساخت که بشر در طول قرن ها بر حسب تجربه خواص درمانی عسل را شناخته است. وقتی عسل به عنوان آنتی بیوتیک موضعی استفاده می شود می تواند دامنه وسیعی از خواص ضدعفونی کنندگی را نشان دهد. محققین از کشورهای نیوزیلند و استرالیا توانایی ضد میکروبی عسل را چندین دهه قبل شناخته بودید. شاید بهترین نتیجه ی استفاده از عسل عدم وجود عوارض جانبی آن باشد.
در سال 2002 جوترینور مطلب جالبی تحت عنوان عسل داروی خوشخوراک را منتشر کرد. در این کتاب ترینوراثربخشی عسل را در نابودسازی باکتری ها به خاطر چهار خاصیت مختلف عسل را نشان داد. هر چهار خاصیت عسل در کلیه عسل های مختلف با درجه یکسان وجود ندارد.
چهار ویژگی ضد میکروبی عسل
اول از همه این که عسل دارای فشار اسمزی بالایی است یعنی این ماده دارای آب کمی، معمولا کمتر از 18 درصد می باشد. وقتی این ماده با بافتی تماس برقرار می کند، آب سلول ها را جذب می کند و آنها را می کشد.
دوم این که عسل شدیدا اسیدی است. متوسط اسیدیته (PH) عسل خیلی متغیر و در بیشتر موارد پایین تر از 4 است که آن را از بیشتر مواد غذایی و حتی تعدادی از اسیدها اسیدی تر می کند. اسیدیته پایین از رشد بیشتر میکروب ها جلوگیری می کند.
سوم اینکه عسل توانایی آن را دارد که در شرایط خاص تولید پراکسید هیدروژن کند. پراکسید هیدروژن به عنوان ماده ای ضد عفونی کننده برای سال هاست که استفاده می شود. اما به علت اینکه این ماده در حضور نور و هوا ناپایدار است، ذخیره و استفاده از آن مشکل است. همچنین پراکسید هیدروژن در غلظت بالا برای بافت های انسان خیلی سمی بوده و به این دلیل برای ضد عفونی مورد توجه قرار نگرفته است. عسل این مشکل را حل کرده و سازگاری ایده آل برای تولید پراکسید هیدروژن به میزان کنترل شده فراهم آورده است.
عسل حاوی آنزیم اکسیداز است. این آنزیم از معده زنبور ترشح می شود و میزان کمی از این آنزیم در عسل استخراج شده و بسته بندی شده برای فروش باقی می ماند. گلوکز اکسیداز روی گلوکز عسل عمل کرده و آن را به گلوکونیک اسید و پراکسید هیدروژن تجزیه می کند. با وجود این به علت جود اسیدیته پایین عسل و میزان اندک سدیم، این آنزیم در عسل خالص فعال نیست. فعال شدن گلوکز اکسیداز نیاز به اسیدیته ی حداقل 5/5 و میزان سدیم حداقل 2300 قسمت در میلیون دارد. میزان سدیم در عسل خالص فقط بین 20 تا 40 قسمت در میلیون است. وقتی عسل در مجاورت یک بافت سوخته، زخمی یا عفونی قرار گیرد عمل خارق العاده ی آن شروع می شود. سرم بافت، عسل را رقیق می کند و اسیدیته آن را بالا می برد و به آن سدیم اضافه می کند بنابراین گلوکزاکسیداز فعال می شود. عمل گلوکز اکسیداز رساندن میزان کمی پراکسید هیدروژن کنترل شده مستقیما به محل عفونت یا مکانی است که عسل روی آن قرار داده شده است. بنابراین معجزه ی عسل خالص، توان آن برای تولید پراکسید هیدروژن است. ترینور این توانایی عسل را با این جملات بطور خلاصه شرح داده است.
بنابراین مقدار کمی پراکسید هیدروژن به شکل پیوسته از عسل آزاد می شود و مستقیما به جایی می رسد که پیش از همه به ان نیاز است. آیا آدمی می تواند راه کامل تری برای آزاد سازی آرام ماده ای ضد میکروب برای درمان زخم ها ابداع نماید؟ اگر یک میلیارد دلار در اختیار شرکتی برای تولید مواد پزشکی قرار می گرفت و دانشمندان و پژوهشگران آن شرکت وقت و امکانات نامحدودی در اختیار داشتند، تردید داریم آنها می توانستند کاری را که طبیعت در عسل انجام داده است عملی سازند.این پدیده کافی است حتی بدبین ترین دانشمندان را بر آن دارد که طبیعت کاملترین اکسیر را برای درمان زخم ها و عفونت ها در اختیار بشر قرار داده است اما بیشتر پزشکان آمریکایی، جز عده ای معدود این هدیه را نپذیرفته اند.
اگر چه توانایی بالای تولید پراکسید هیدروژن در تمام انواع عسل یافت نمی شود. تعداد اندکی از عسل ها حتی حاوی میزان کمی از آنزیم ها کاتالاز هستند. کاتالاز اثر پراکسید هیدروژن را خنثی می کند، بنابراین اثرات عسل را به عنوان ماده ای ضد باکتری کاهش می دهد.
چهارم اینکه، عسل حاوی مواد گیاهی دیگری است که از شهد به دست می آید. یکی از آنها که اخیرا در محتویات عسل کشف شده به عنوان متیل گلی اکسال است (MGO). متیل گلی اکسال شدید به آنچه که پیتر مولان از نیوزلند آن را عامل منحصر به فرد عسل مانوکا نامیده ارتباط پیدا می کند. به طوری که با غلظت بالا در عسل تهیه شده از گل های بوته مانوکا در نیوزیلند یافت می شود.
در ژانویه سال 2008 پروفسور توماس هنله رئیس انستیو شیمی مواد غذایی در دانشگاه صنعتی درسدن مقاله ای را منتشر کرد که در آن بدون هیچ گونه ابهامی برای نخستین بار نشان داده شده بود که متیل گلی اوکسال عامل ضد باکتریایی عسل مانوکا است. محققین دانشگاه 40 نمونه عسل از منابع مختلف سراسر دنیا از جمله نیوزلند را آنالیز کردند. آنها دریافتند که سطح متیل گلی اکسال در عسل مانوکا 1000 برابر عسل های مناطق دیگر دنیاست.
واقعیت مهمی که باید در این بحث به آن اشاره شود این است که همه ی عسل ها بدون توجه به نوع آنها، دارای تعدادی از خواص هستند که آنها را در مقابله با باکتری ها کارامد می سازد. چندین نوع از عسل توسط دکتر شونا بلایر و همکاران او در دانشگاه سیدنی استرالیا آزمایش شد. اگرچه اختلاف بسیاری بین انواع عسل های استفاده شده در این مطالعه به عنوان مهار میکروب وجود داشت، اثر متوسط غلظت عسل (غلظت مهار کننده یا MIC) از 2 تا 16 درصد در مقابله با بیش از 60 میکروب بیماریزای مشکل آفرین متفاوت بود. این میکروب های بیماریزا شامل چندین میکروب مقاوم به آنتی بیوتیک، بسیاری از گونه های باکتری های غیر هوازی، قارچ کاندیدیا یا تنیا و بیوفیلم ها بودند ( میکروب هایی که خودشان را با یک پوشش محافظ چسبناک می پوشانند نا آنها را نسبت به آنتی بیوتیک ها مقاوم کند).
محلول شکر به عنوان شاهد در این مطالعه به کار رفت.
متیل گلی اکسال و دیابت
مهم است که بین انواع عسل، تاثیر آنها به عنوان ضد میکروب وضعی و اثرات بالقوه آنها وقتی که هضم می شوند، تمایز قائل شویم، بخصوص با توجه به انواعی از عسل که حاوی میزان بالایی متیل گلی اکسال هستند. عسل مانوکا که فعالیت قوی ضد میکروبی آن اثبات شده است ممکن است حاوی بیش از 1000 برابر متیل گلی اکسال بیشتر نسبت به عسل های غیر مانوکا باشد.
این یک اختلاف حیاتی است چرا که متیل گلی اکسال در بدن انسان خاصیت سلول کسی بالایی دارد.
به علت اینکه متیل گلی اکسال برای سلول ها بسیار سمی است، سم زدایی سریع آن از بدن ضروری می باشد. سم زدایی متیل گلی اکسال توسط فرآیندی موسوم به گلیکوکسیلاسیون غیر آنزیمی انجام می شود. در پایان این فرآنید فرآورده ی نهایی گلیکاسیون به وجود می آید که مشابه ترکیباتی هستند که در استرس های اکسیداسیون داخلی سلولی به علت هیپرگلیسمی در دیابتی ها تولید می شود.
وقتی AGEs به گیرنده های سلول های ریوی، کبدی، کلیوی یا خون متصل شودباعث افزایش بروز بیماری های التهابی مرمن وابسته به سن و دیابت مانند آترواسکلروز، آسم، آرتریت، سکته های قلبی، بیماری های کلیوی، بیماریهای شبکیه ی چشم و سایر بیماریهای سیستم اعصاب مرکزی می شود.
تحقیقات منتشر شده در سال 2006 نشان داده است که MGO در مراحل و فازهای اولیه با مقاومت به انسولین ارتباط دارد حتی قرار گرفتن کوتاه مدت در معرض MGO می تواند به مهار سیگنال های انسولین – تحریک شده منجر گردد.
بنابراین متیل گلی اکسال نه تنها باعث تحریک ناتوانی هایی ناشی از دیابت می گردد بلکه در پاتوفیزیولوژی دیابت نیز موثر است. به عبارت دیگر MGO نه تنها استرس های اکسیداتیو را از طریق متابولیسم سریع آن به AGEs افزایش می دهد بلکه یکی از دلایل فاکتورهای موثر در دیابت از طریق مهار انسولین می باشد.
درسی که از اینجا گرفته می شود این است که هر چند تمامی عسل ها خوب هستند، اما همه عسل ها برای خوردن مناسب نیستند. بعضی از انواع عسل ممکن است حاوی MGO باشند به خصوص وقتی که عسل حرارت می بینند. بسیاری از کشورهای اروپایی میزان MGO را در عسل تست نموده و در صورت مثبت بودن آزمایش واردات آن را ممنوع می کنند.
خوشبختانه MGO در بسیاری از عسل ها موجود نیست و یا میزان آن کم است. عسل های حاوی MGO نظیر عسل مانوکا که به طور خاص برای درمان های موضعی عفونت های پوستی و همچنین سوختگی ها و زخم ها بکار می رود نباید مصرف شود به ویژه اگر فردی دچار دیابت یا اختلالات قند خون باشد.
عسل یک ضد سرفه قوی
توانایی عسل یا محلول عسل برای کاهش یا درمان علائم عفونت قسمت فوقانی دستگاه تنفس باعث نرمی گلو و کاهش سرفه در بسیاری از فرهنگ ها برای قرون متمادی مورد تاکید بوده است. طبق انتشارت سازمان جهانی بهداشت WHO در سال 2001 عسل درمانی موثر علیه دست URA می باشد. اما تا سال 2007 میلادی این مطلب مورد پذیرش عمومی واقع نگردیده بود تا اینکه تاثیرات آن در بررسی بالینی بر روی 105 کودک بیمار مورد تایید قرار گرفت.
دکتر ایوان پاول و همکارانش در یک آزمایش دوسو کور کاملا کنترل شده در دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا انجام گرفت دریافتند که عسل دارای تاثیر فوق العاده ای روی سرفه ی کودکان بوده و در مقایسه با دکسترومتورفان هم در بزرگسالان و هم در والدین خیلی موثر است و به علاوه در بهبود خواب کودکان و بزرگسالان نقش دارد. با توجه به ویژگی آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی عسل بعنوان مکانیزم ممکن در این مطالعه نتیجه گیری شده است که عسل ممکن است برای سرفه و برطرف کردن مشکلات خواب مرتبط با عفونت بخش های بالایی دستگاه تنفس از دیگرداروها موثر تر باشد.
در این مطالعه منحصرا از عسل گندم سیاه استفاده شد. مشخص شده است که عسل گندم سیاه نسبت به سایر انواع عسل از ویژگی آنتی اکسیدانی و میزان بالاتری از مواد فنلی برخوردار است.
منبع : کتاب انقلاب عسل
پروفسور مایک مک اینس/ پروفسور رون فسندن
